Wskazówki do postępowania z dzieckiem jąkającym.

Jąkanie towarzyszy ludzkości od najdawniejszych czasów. Niestety, nie znamy przyczyny, tego zespołu objawów, podobnie jak nie mamy skutecznych środków do jego leczenia. Mimo obszernej literatury w piśmiennictwie światowym i wykonania wielu badań, jąkanie jest dla nas nadal czymś tajemniczym. Jest to zaburzenie rozmowy, w którym musi uczestniczyć jąkający się, jak i jego słuchacz. Jąkanie się, mimo czasem pozornie nieznacznych objawów zewnętrznych, jest źródłem wielkich cierpień. Można je złagodzić, zmieniając postawę jąkającego się w stosunku do własnej wady oraz postawę otoczenia wobec jąkającego się.

Jak reagować, gdy dziecko się jąka?

Bądź zdecydowany w postępowaniu. Reaguj na całość komunikacji, a nie fakt jąkania się lub niepłynności. Pomóż dziecku, aby miało zaufanie do swego mówienia mimo niepłynności, a nie tylko, aby mówiło płynnie.

• Nie mów do dziecka: Nie jąkaj się.
• Nie strasz, nie bądź rozdrażniony i niecierpliwy, jeśli dziecko staje się bardziej zaniepokojone i napięcie powiększa się. Będzie wtedy mówiło gorzej i nie znajdzie sposobu, aby tego uniknąć.
• Nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania. To powiększy tylko niepewność, powoduje zawstydzenie i trudności, gdy w końcu musi samo mówić.
• Nie polecaj dziecku aby powtórzyło, mówiło wolniej, pomyślało, zanim powie, lub też wzięło większy oddech. To wszystko powiększa zaburzenia i wkracza w spontaniczność mówienia, kierując uwagę na to, jak się mówi, zamiast co się mówi.
• Reaguj tak samo wtedy, gdy jąka się i gdy mówi gładko. Reaguj na to, co mówi, a nie jak mówi.
• Jeśli dziecko spieszy się mówiąc, jest nadmiernie podniecone i napięte, można powiedzieć: uspokój się, mamy przecież dużo czasu.
• Nie podkreślaj faktem, że dziecko mówi gładko.
• Nie wsłuchuj się szczególnie uważnie w mowę dziecka, gdy ono się jąka.
• Mów spokojnie i powoli, aby nie stwarzać okazji do pośpiechu.
• Odwracaj uwagę dziecka od jego mowy, gdy w niej występują trudności. Pozwól mu skończyć to, co mówiło, następnie zainteresuj go czymś innym, najlepiej tym, co mu nie sprawia kłopotu.
• Przyjmuj epizody zacinania jako coś naturalnego. To pomoże dziecku jąkającemu się i będzie przykładem dla innych dzieci.
• Nie wykluczaj dziecka z działań, z których trzeba mówić, ale też nie obciążaj go za bardzo.· Pomagaj dziecku w formowaniu poczucia własnej wartości.
• Nie wyłączaj dziecka z aktywności klasowych.

Ważnymi czynnikami w nauczaniu dzieci, stanowiącymi czasem jeden z głównych celów, są poza zwykłymi osiągnięciami szkolnymi i wyuczeniem się specjalnych umiejętności, wypracowanie zaufania do siebie samego i zbudowanie poczucia własnej wartości. Tylko uczyniwszy tak, dziecko może dać sobie radę w późniejszym życiu obciążonym przecież trudnościami, bez dodatkowego ciężaru na plecach w postaci poczucia, że nie spełniło oczekiwań rodziców, nie uzyskało właściwych wyników w nauce, nie jest dostosowane do życia w społeczeństwie, nie mówi płynnie, itp. Dziecko jąkające się powinno tak samo wypracować w sobie poczucie własnej wartości, pomimo wady wymowy, jak każde inne dziecko.
Jeśli dziecko jąka się trzeba koniecznie rozmawiać z rodzicami, zapytać jak dziecko mówi w domu, jak się zachowuje, jak sypia, jaką atmosfera panuje w rodzinie. Są to kwestie delikatne, ale trzeba tu umiejętnie podejść do rodziców, wytłumaczyć im, że tylko w szerszym porozumieniu, przy jednolitym postępowaniu domu i szkoły stan może ulec poprawie. Bezpośrednia przyczyna jąkania są sprzeczne metody wychowawcze, bo szkoła wymaga pewnej dyscypliny i poddawania się zasadom społecznego współżycia w grupie, a to nie jest łatwe dla dziecka, które nie nawykło do jakichkolwiek ustępstw. Inną przyczyną (hipotetyczną) może być konieczność nerwowego "dopchania się" do głosu, podczas gdy w domu nie miało ono konkurencji, zawsze było pierwsze, bo jedyne.
Rodzice muszą zaufać nauczycielowi i wspólnie z nim pracować. Trzeba więc ich pouczyć, jak mają postępować. A więc nie krzyczeć na dziecko, nie wyśmiewać się i nie pozwalać szydzić z jego wady, nie karać za to, że się jąka. Unikać nerwicujących sytuacji.
Jak z tego wynika, otwiera się tu szczególnie pole współdziałania szkoły z rodzicami, a także wychowania dzieci w kulturze uczuć, która przejawia się, między innymi, w prawidłowym stosunku do osób nietypowych, którym nie wolno ani dokuczać, ani poniżać litością. Trzeba je traktować najzupełniej normalnie, a jeśli pomagać - to dyskretnie i skutecznie.

BIBLIOGRAFIA

1. Demelowa G.: Elementy logopedii. Warszawa 1982, WSiP.
2. Kałużyński J.: Jąkanie a trema. Warszawa 1971, PZWS.
3. Sawa B.: Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa 1990, WSiP.
4. Spionek H.: Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa
1973,PWN.
5. Styczek I.: Logopedia. Warszawa 1979, PWN.

Opracowały:
Bożena Adamus
Anna Fronk