Konflikty to zjawisko, z którymi stykamy się lub jesteśmy ich uczestnikami niemal we wszystkich sferach życia. Nie omijają one również szkół. Z naszych doświadczeń wynika, że pojawianie się konfliktów bądź sytuacji spornych na terenie szkoły uważa się za zjawisko wstydliwe i negatywne. Dopiero niedawno zaczęło zmieniać się podejście do tego zjawiska. Poprawianie się w szkole sporów zaczyna być traktowane w sposób naturalny, a umiejętne rozwiązywanie go może być wykorzystane jako cenne pod względem edukacyjnym i wychowawczym. Konfrontacja różnych postaw i wartości, która ma miejsce podczas rozwiązywania konfliktów może przysparzać wiele korzyści, min.:
Otwarte rozwiązywania różnego rodzaju konfliktów kształtuje jednostki aktywne, odporne na stresy, niepowodzenia i porażki. Jednak warunkiem uzyskania wyżej wymienionych pozytywów jest głęboka oraz rzetelna znajomość odpowiednich sposobów rozwiązywania sporów tak, by prowadzone były one w sposób zdrowy i konstruktywny. Powodem, dla których konfliktów się nie ujawnia, świadomie ignoruje pojawiające się ich symptomy jest przekonanie, że zakłócają one proces wychowania. Są źródłem problemów i świadectwem niezdolności personelu dydaktycznego. Odmienny sposób postrzegania sytuacji konfliktowych, ich ujawnianie i rozstrzyganie jest ważnym elementem wychowania do życia w społeczeństwie demokratycznym. Umiejętne rozwiązywanie konfliktów jest istotnym składnnikiem pracy wychowawczej każdego nauczyciela. Cenna i ważna jest świadomość, że nie da się wyeliminować wszystkich konfliktów oraz, że źródłem problemów jest niewłaściwe ich rozwiązywanie.
Najczęściej wykorzystywanym sposobem rozwiązywania problemów jest po prostu rozmowa, która nie zawsze wystarcza, by problem rozwiązać. Sięganie po bardziej złożone strategie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów okazuje się bardziej skuteczne. Sprawdzają się one w pracy terapeutycznej w wielu szkołach na świecie. Zalicza się do nich: negocjacje, mediację, arbitraż, facylitację.
Negocjacje - wielostronny proces porozumiewania się w sytuacji konfliktu interesów czy rozbieżności poglądów zaangażowanych w negocjacje stron. Trudny, złożony i skomplikowany tok podejmowania wspólnej decyzji, w którym każda ze stron stara się doprowadzić do umożliwienia sobie realizacji własnych interesów, którego jednak nadrzędnym celem jest osiągnięcie porozumienia. W negocjacjach biorą udział strony zawsze w jakiś sposób od siebie zależne i dlatego nie mogę działać samodzielnie i podejmować decyzji bez konsultacji z zainteresowanymi partnerami.
Mediacja- w procesie porozumiewania się zaangażowanych w pertraktacje stron bierze udział bezstronny pośrednik - mediator, który kontroluje proces rozwiązywania konfliktu, chroni przed jego eskalacją, pomaga uczestnikom w zrozumieniu problemu i wypracowaniu oraz sprawdzeniu rozwiązań.
Arbitraż- rozstrzyganie zaistniałego sporu przez osobę (arbitra, super-arbitra) wskazaną przez wszystkich uczestników sporu.
Facylitacja- bezstronna osoba sprawuje kontrolę nad procesem rozwiązywania złożonego problemu lub podejmowania wspólnej decyzji przez grupę. Osoba taka pełni rolę eksperta od procedury, uczestnicy sami wytaczają kierunek rozmów i podejmują decyzje.
Z wyżej wymienionych strategii mediacja sprawdza się w szkole jako forma rozwiązywania konfliktów i zapobiegania przemocy. Może być włączona do codziennej szkolnej praktyki bez długotrwałych i żmudnych przygotowań.
Mediacja w szkole polega na prowadzeniu pertraktacji w przypadku konfliktów i nieporozumień między uczniami, którzy nie potrafią się porozumieć. Ponieważ nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy, dyrektorzy nie mogą rozstrzygnąć wielu szkolnych sporów, w których stroną są młodzi ludzie do prowadzenia mediacji powinni być również angażowani uczniowie. Muszą oni być wcześniej przygotowani do samodzielnego prowadzenia praktyki mediacyjnej. Umiejętność jej prowadzenia daje wiele korzyści:
Celem mediacji jest wypracowanie takiego rozwiązania, w którym mamy do czynienia z dwoma zwycięzcami - brak tutaj przegranych. W czasie mediacji nie narzucane są nikomu żadne rozwiązania. Umożliwia ona skłóconym osobom odnalezienie własnych rozwiązań tak by mogły one prowadzić ze sobą dialog i się porozumieć.
Spotkanie mediacyjne składa się z pięciu faz. Każdej z nich przyporządkowane są cele i specyficzne techniki prowadzenia pertraktacji.
Faza numer I: wprowadzenie + kontrakt
Omawiane są reguły spotkania, na które wszyscy uczestnicy muszą się zgodzić oraz wyjaśniana jest metoda mediacji.
Faza numer II: wysłuchanie stanowisk obu stron i stanu faktycznego. Rola mediatora polega na wysłuchaniu, zrozumieniu i wyłowieniu tego, co negatywne.
Faza numer III: ustalenie odczuć osób uczestniczących w konflikcie poprzez zadanie pytań typu "Co to oznacza dla ciebie" (w celu odszukania osobistych przyczyn kłótni).
Faza numer IV: od przeszłości do przyszłości.
Mediator skłania uczestników konfliktu do przemyśleń i do poszukania w wyobraźni innych "dobrych" rozwiązań; "Jak mogłoby to odbyć się inaczej?"
Faza numer V: rekompensata.
Mediator kieruje ustaleniem rekompensaty za powstałe szkody duchowe i materialne oraz nakłania skłócone osoby do opracowania propozycji, w jaki sposób mogłyby one w przyszłości poprawić wzajemne kontakty: "Czego ty oczekujesz i co chciałbyś zaproponować w zamian?
Mediacja kończy się pisemnym utrwaleniem rezultatów. Może zawierać m.in. przeprosiny za nieprzyjazne zachowanie albo też ofertę rekompensaty strat i wyrządzonych szkód.
Wprowadzenie mediacji do szkół musi zostać poprzedzone odpowiednim przygotowaniem zespołu nauczycieli, dyrekcji i grupy uczniów.
Mediacja nie jest jedyną, możliwą reakcją na konflikty wśród uczniów. Mogą wystąpić również takie przypadki, w których konieczne będzie, aby nauczyciele wyznaczyli skłóconym uczniom wyraźnie granice lub też uświadomili im ewentualne sankcje. Mediacja różni się też pod tym względem od innych metod, że uczestnictwo w niej opiera się na dobrowolności, kiedy skłóceni uczniowie nie chcą porozmawiać o swoim konflikcie, mediacja nic im nie pomoże. Ważne jest jednak, aby wraz z rozpoczęciem mediacji zrezygnować z wszelkich kar oraz by większość nauczycieli i uczniów akceptowało mediację w szkole.
Bibliografia